Çocukların Çevrimiçi Güvenliği için Alınan Yasal Önlemler

Çocukların çevrimiçi dünyada güvende olmalarını sağlamak, ebeveynler ve toplum için büyük bir endişe kaynağıdır. İnternet, eğitim, eğlence ve iletişim için büyük bir kaynak olsa da, çocuklar için tehlikeler de içermektedir.

Bu dijital ortam, çocuklara sınırsız bilgiye erişim, yaratıcı içerik üretme ve sosyalleşme imkânları sunarken; aynı zamanda siber zorbalık, cinsel istismar, kişisel veri ihlalleri, zararlı içeriklere maruz kalma ve dijital bağımlılık gibi birçok risk barındırmaktadır. Özellikle gelişimsel olarak savunmasız durumda olan çocuklar, eleştirel düşünme ve dijital farkındalık becerileri tam olarak gelişmediğinden bu tehditlerle baş etmekte zorlanabilirler. Bu durum, yalnızca bireysel mağduriyetler değil, aynı zamanda toplumun genel güvenlik algısı ve çocukların uzun vadeli psikososyal gelişimi açısından da ciddi sonuçlar doğurabilir.

Bu nedenle çocukların dijital ortamlarda karşılaştığı risklerin yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda sosyal ve hukuki bir mesele olarak görülmesi gerekir. Ebeveynlerin dijital denetim rolü kadar, devletin düzenleyici sorumluluğu, özel sektörün etik yükümlülüğü ve eğitim sisteminin bilinçlendirici işlevi bir arada işlemelidir. Çocuğun üstün yararı ilkesi, dijital haklar bağlamında yeniden yorumlanmalı ve çocuklara özgü bir “dijital koruma rejimi”nin tesisi, toplumsal bir öncelik hâline getirilmelidir.

1. Çocukların İnternet Kullanımını Denetleyen Ebeveyn Kontrolü

Birçok ülkede, çocukların internet kullanımını denetlemek ve sınırlamak için yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Ebeveyn kontrolü yazılımları ve cihazlardaki bu tür özellikler, ebeveynlere çocuklarının çevrimiçi etkinliklerini izleme ve sınırlama yetkisi verir.

Bu yasal düzenlemeler, özellikle 13 yaş altı çocukların çevrimiçi etkinliklerinin denetim altına alınmasını hedeflemektedir. Avrupa Birliği'nin Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) kapsamında, ebeveyn onayı olmadan çocukların dijital servisleri kullanması yasaklanmıştır. Benzer biçimde ABD'de yürürlükte olan COPPA (Children’s Online Privacy Protection Act) yasası, ebeveyn izni olmadan çocukların kişisel verilerinin toplanmasını engeller.

Türkiye'de de Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), aile profili ve çocuk profili seçenekleri ile ebeveynlerin filtreli internet hizmeti talep etmesine imkân tanımaktadır. Aynı zamanda çocukların oyun, video ve sosyal medya uygulamalarına erişimini denetleyen yazılımlar da yasal güvence altına alınmış durumdadır. Bu sistemlerin etkili olabilmesi için ebeveynlerin dijital okuryazarlık düzeylerinin de yükseltilmesi gerektiği kabul edilmektedir.

Ancak bazı eleştirmenler, ebeveyn kontrol araçlarının aşırıya kaçtığında çocuğun özel hayatının ihlaline yol açabileceğini belirtmektedir. Bu nedenle hukuki çerçeve, hem çocuğun korunma hakkını hem de özel yaşam hakkını dengelemelidir. Ebeveyn denetimi, bir gözetim aracı değil, çocukla birlikte yürütülen bilinçli bir yönlendirme süreci olarak tasarlanmalıdır.

2. Kişisel Bilgi Koruma Yasaları

Birçok ülke, çocukların kişisel bilgilerini çevrimiçi platformlarda korumak amacıyla özel yasal düzenlemelere sahiptir. Bu yasalar, çocukların kişisel bilgilerinin izinsiz toplanmasını ve kullanılmasını sınırlar. Özellikle çocuklar için tasarlanmış web siteleri ve uygulamalar, bu tür yasalara sıkı bir şekilde uymak zorundadır.

Kişisel veri koruması, çocukların çevrimiçi ortamdaki mahremiyetlerinin korunmasında kilit bir rol oynar. Çocukların yaş, cinsiyet, konum bilgileri, ilgi alanları ve çevrim içi alışkanlıklarına ilişkin verilerin izinsiz toplanması, onları hedefli reklamlara, manipülasyona ve dolandırıcılığa açık hâle getirir. Bu nedenle veri koruma yasaları, çocuklar açısından özel güvenlik önlemleri öngörür.

Türkiye’de 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK), genel olarak veri güvenliğini düzenlese de çocuklara özgü hükümler sınırlıdır. Ancak Kurul kararları ve rehber metinlerle çocuk verileri hassas veri olarak tanımlanmakta ve işlenmelerinde açık rıza aranması gerektiği belirtilmektedir. Gelişmiş veri koruma mevzuatlarına sahip ülkelerde çocuklara özgü çerçeveler daha ayrıntılıdır.

Çocuklara yönelik içerik üreten çevrim içi platformların, kullanıcı yaşını doğrulama sistemleri geliştirmesi ve ebeveyn rızası olmadan veri toplamaması beklenmektedir. Yasa dışı veri toplama ve üçüncü taraflarla paylaşma durumlarında ağır para cezaları uygulanmakta, kimi durumlarda platformlar erişime dahi kapatılabilmektedir. Bu koruma rejiminin etkin işlemesi için hem kullanıcıların hem de platform sağlayıcılarının bilinçli olması gereklidir.

3. Sosyal Medya ve Çocukların Korunması

Sosyal medya platformları, çocukların güvenliğini sağlamak için yaş sınırlamaları ve içerik denetimi yoluyla yasal düzenlemelere uymak zorundadır. Bu önlemler, çocukların istismar ve tacizden korunmasına yardımcı olur.

Sosyal medyada çocukların karşılaşabileceği tehlikeler arasında siber zorbalık, cinsel istismar, manipülasyon, yanlış bilgiye maruz kalma ve ekran bağımlılığı yer almaktadır. Bu bağlamda ulusal ve uluslararası mevzuat, platformların kullanıcı yaşını tespit etmesini ve çocuklara özel içerik filtreleri uygulamasını şart koşmaktadır. Ayrıca çocuklara yönelik reklamların sınırlandırılması da yasal düzenlemelere dâhildir.

Türkiye'de sosyal medya düzenlemeleri, 5651 sayılı Kanun çerçevesinde şekillenmekte; 2020 ve 2022 yıllarında yapılan değişikliklerle sosyal ağ sağlayıcılarına yerel temsilcilik açma, içerik kaldırma ve kullanıcı verilerini Türkiye'de barındırma yükümlülükleri getirilmiştir. Bu düzenlemeler, çocukların çevrimiçi ortamda karşılaşabileceği zararlı içeriklerin denetlenmesini kolaylaştırmayı hedeflemektedir.

Platformların içerik algoritmaları da çocukların psikolojisi üzerinde doğrudan etki yaratabildiği için, algoritmaların şeffaflığı ve denetlenebilirliği de çocuk güvenliği açısından yasal takibe tabi olmalıdır. Ayrıca, sosyal medya uygulamalarının tasarımında çocuk psikolojisi dikkate alınmalı ve çocuklara bağımlılık yaratacak mekanizmalar yasalarla sınırlandırılmalıdır.

4. Eğitim ve Farkındalık Kampanyaları

Birçok ülke, çocuklara ve ebeveynlere çevrimiçi güvenlik konusunda eğitim vermek amacıyla yasal düzenlemeler yapmaktadır. Ayrıca, çevrimiçi tehlikeler hakkında bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmektedir.

Eğitim yoluyla çocukların dijital ortamda karşılaşabilecekleri tehlikeleri tanımaları ve bu tehlikelere karşı kendilerini nasıl koruyacaklarını öğrenmeleri sağlanır. Bu çerçevede hem örgün eğitim sistemi içine entegre edilen ders içerikleri hem de kamu spotları, broşürler ve dijital kampanyalar büyük rol oynar. Dijital vatandaşlık, medya okuryazarlığı ve etik davranışlar, bu eğitimlerin temel temalarını oluşturur.

Türkiye’de Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde yürütülen FATİH Projesi ve Bilinçli Teknoloji Kullanımı modülleri, öğrencilere internetin güvenli kullanımına ilişkin temel bilgileri kazandırmayı amaçlamaktadır. BTK, RTÜK ve Emniyet Genel Müdürlüğü de dönemsel kampanyalarla çocuklara, gençlere ve velilere yönelik bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirmektedir.

Ancak farkındalık kampanyalarının etkili olabilmesi için süreklilik ve hedef kitleye uygunluk esastır. Sadece teorik bilgilendirme değil, pratik senaryo temelli çalışmalar, oyunlaştırma teknikleri ve interaktif eğitim araçları da bu konuda yaygınlaştırılmalıdır. Ayrıca eğitimlerin sadece çocuklara değil, öğretmenler ve ebeveynler gibi tüm paydaşlara yönelik planlanması gereklidir.

5. İnternet Servis Sağlayıcılarının Sorumluluğu

Bazı ülkeler, internet servis sağlayıcılarını çocukların çevrimiçi güvenliğini sağlamak için belirli önlemler almaya zorlayan yasal düzenlemelere sahiptir. Bu, zararlı içeriklerin engellenmesi ve çocukları koruma amacını taşır.

İnternet servis sağlayıcıları (İSS), teknik altyapıyı sağlayan kuruluşlar oldukları için çevrim içi trafiğin filtrelenmesi, zararlı içeriklerin önlenmesi ve erişim kontrollerinin sağlanmasında kritik rol oynar. Yasalar, bu kuruluşlara çocuklar için özel filtreleme sistemleri sunma, belirli içeriklere erişimi sınırlama ve şikâyet mekanizmaları kurma yükümlülükleri yüklemektedir.

Türkiye'de İSS'ler, 5651 sayılı yasa gereği içerik kaldırma ve erişim engelleme taleplerine uymak zorundadır. Ayrıca “güvenli internet hizmeti” adı altında aile ve çocuk profilleri sunarak, kullanıcıların filtrelenmiş internete erişimini mümkün kılmaktadırlar. Bu hizmet, herhangi bir ek ücret talep edilmeden sağlanmakta ve BTK tarafından denetlenmektedir.

İSS’lerin teknik sorumluluklarının yanı sıra, kullanıcı bilgilendirme yükümlülüğü de önemlidir. Ailelere yönelik rehber içerikler, kullanım istatistikleri ve güvenli internet kılavuzları, çocukların dijital ortamlarda karşılaşabileceği riskleri azaltmaya yardımcı olur. Bu yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediği ise düzenli olarak kamu otoriteleri tarafından denetlenmeli ve raporlanmalıdır.

Konuyla ilgili görüşünü sorduğumuz Avukat Dr. Tolga Ersoy, şu açıklamaları yaptı: “Türk Ceza Kanunu, çocukları istismar ve cinsel saldırılardan korumaktadır. Çocukların çevrimiçi platformlarda maruz kalabileceği tehlikeler mevcut olup, hizmet sağlayıcıları, yaş sınırlamaları ve içerik denetimi gibi önlemler almakla yükümlüdür. Ebeveynlerin de çocuklarının sağlıklı ruhsal gelişimini sağlamak için çevrimiçi etkinliklerini denetleme hakkı ve vazifesi mevcuttur”.

 

Çocukların çevrimiçi güvenliği için alınan yasal önlemler, internetin yaygınlaşması ile birlikte giderek önem kazanmaktadır. Bu düzenlemeler, çocukların interneti güvenli bir şekilde keşfetmelerine yardımcı olurken, aynı zamanda ebeveynlerin ve toplumun onları koruma sorumluluğunu da vurgular. Çocukların çevrimiçi güvenliği konusundaki bu yasal önlemler, çocukların daha sağlıklı ve güvenli bir dijital deneyim yaşamalarına katkı sağlamaktadır. Ancak, çocukların çevrimiçi güvenliği sadece yasal düzenlemelerle değil, aynı zamanda ebeveynlerin, öğretmenlerin ve çocukların kendilerinin de aktif katılımıyla sağlanabilir. Bu nedenle, ebeveynler ve toplum olarak çocukların çevrimiçi güvenliğine odaklanmaya devam etmeliyiz.